سواد دیجیتالی و ضرورت آن در دنیای امروز
سواد دیجیتالی و ضرورت آن در دنیای امروز
مفهوم سواد در دوره های تاریخی مختلف زندگی بشر، متفاوت بوده است. در زمان گذشته منظور از سواد، توانایی خواندن و نوشتن محسوب می شد. هر کسی که می توانست به زبان مادری خود بنویسد و بخواند، باسواد بود و در غیر این صورت بی سواد به حساب می آمد. اما بتدریج و با گذشت زمان و در دوره های مختلف تاریخی، سواد معنای تازه ای به خود گرفت. کم کم اصطلاحات جدیدی مانند سواد فرهنگی و هنری، سواد رسانه ای و سواد دیجیتالی هم مطرح شدند. برای اینکه بدانید سواد دیجیتال چیست با ما همراه شوید.
از عصر صنعت تا عصر اطلاعات
در عصر صنعت و با گسترش ماشین آلات و توسعه روابط و تجارت بین المللی، در نگاه بعضی از افراد، مهارت ها و توانمندی هایی مانند دانستن زبان های خارجی و حتی رانندگی هم مولفه هایی از سواد به حساب آمدند.
چارلز بابیج را پدر علم کامپیوتر می دانند. این فیلسوف و ریاضی دان انگلیسی در سال ۱۸۳۲ میلادی، اولین ماشین محاسباتی را با نام ماشین تفاضلی ابداع کرد. با این حال از سال ۱۹۴۵ میلادی و با ظهور اولین کامپیوترهای مدرن، حکمرانی کامپیوترها آغاز شد. کم کم همه باور کردند که عصر صنعت به پایان رسیده و عصر اطلاعات شروع شده است.
در ابتدای عصر اطلاعات، کامپیوترها چندان در دسترس عموم مردم نبودند و فقط ادارات دولتی، ارتش، شرکت ها و سازمان های بزرگ از کامپیوترها استفاده می کردند. اما کم کم و با ورود کامپیوترهای شخصی (PC) به بازار، استفاده از کامپیوترها در منازل گسترش یافت. از این به بعد مردم کم کم مفهوم سواد کامپیوتری را درک کردند. بالاخره هنگامی که گوشی های تلفن همراه هوشمند رواج یافت اصطلاح سواد دیجیتالی ( سواد دیجیتال) یا سواد رسانه های دیجیتال هم مطرح شد.
البته قطعا گسترش شبکه های کامپیوتری و اینترنت نقش بسیار موثری در همه گیر شدن کامپیوترها در بین مردم شد. آنها که سنشان اجازه می دهد خاطرات کار با یاهو مسنجر را هرگز فراموش نمی کنند.
نقش گوشی های تلفن همراه
گوشی های تلفن همراه ضریب نفوذ بسیار بالایی دارند. یعنی بیشتر مردم دنیا آنها را در اختیار دارند. به دلیل همین ضریب نفوذ بالای تلفن های همراه، ضریب نفوذ اینترنت هم افزایش زیادی پیدا کرد. گوشی های تلفن همراه انقلابی در عصر اطلاعات بوجود آوردند. مهمترین دلیل کاربردی تر بودن این دستگاه، حمل و نقل ساده تر آن است. کاربران همه جا می توانند از گوشی های تلفن همراه استفاده کنند. در کوچه و خیابان در حال حرکت و حتی در حال رانندگی! (هرچند خلاف مقررات راهنمایی و رانندگی است.) این در حالی است که کامپیوترهای شخصی و حتی لپتاپ ها را نمی توان همه جا و در هر شرایطی به کار برد. البته قیمت ارزان تر موبایل ها نسبت به کامپیوترها و چندمنظوره بودنشان هم از جمله دلایل دیگر استقبال بیشتر از این دستگاه است. هنگامی که یک موبایل در اختیار دارید، هم تلفن دارید، هم دوربین، هم یک کامپیوتر بسیار کوچک.
امروزه تلفن های همراه یک دستگاه پیچیده و چندمنظوره هستند. کافی است یک تلفن همراه داشته باشید که به اینترنت متصل است. تلفن همراه مجموعه ای است از دستگاه ها، رسانه ها و امکانات مختلف. تلفن، رادیو، تلویزیون، کامپیوتر، دوربین عکاسی و فیلمبرداری، ساعت، ویدئو، ضبط و پخش صوت، میکروفون، آلبوم عکس وغیره.
زندگی دیجیتالی در عصر اطلاعات
در عصر اطلاعات رفته رفته همه چیز دیجیتالی شد. عکس ها و فیلم های دیجیتالی جای عکس ها و فیلم های کلاسیک را گرفتند. ترانه ها و ترک های موسیقی به جای اینکه با گرامافون یا پخش صوت های قدیمی شنیده شوند به شکل دیجیتالی بر روی CD، Flash و انواع دیگر حافظه های دیجیتال ذخیره و پخش شدند. ساعت های مچی هوشمند وارد بازار شدند. بانکداری الکترونیکی شد. بخشی از آموزش الکترونیکی شد. دولت ها برحسب توسعه یافتگی تا حدی الکترونیکی شدند. شهرهای اینترنتی و هوشمند شکل گرفتند. در بعضی از کارخانجات، ربات ها جای کارگران را گرفتند.
با تغییراتی که کامپیوتر، اینترنت و در کل دانش فناوری اطلاعات به وجود آورده امروزه شاهد تغییر در شیوه زندگی انسانها هستیم. در این ارتباط گاهی اوقات با اصطلاحاتی مانند زندگی دیجیتالی، فضای مجازی یا حتی جامعه مجازی برخورد می کنیم. این عبارات بیان کننده سبک زندگی در دنیای مدرن امروزی هستند. دنیایی که در آن به هر جا که می نگرید، اثری از نرم افزار، سخت افزار و شبکه های کامپیوتری را می بینید. شهروندان در چنین جامعه ای قطعا به نوع جدیدی از سواد نیاز دارند که همان سواد دیجیتالی است. در واقع لازمه زیستن در جامعه دیجیتالی، داشتن سواد دیجیتالی است. در واقع می توان گفت هر کسی که سواد دیجیتالی ندارد در جوامع دیجیتالی امروز با مشکلاتی مواجه خواهد شد.
سواد دیجیتال چیست؟
سواد دیجیتالی به معنی توانایی در استفاده از نرم افزارها، سخت افزارها، اینترنت و شبکه های اجتماعی است. شخصی که سواد دیجیتال دارد توانایی جستجو، یافتن، تحلیل و ارزیابی، استفاده و به اشتراک گذاری اطلاعات در فضای مجازی را دارد. همه ما می دانیم که امروزه بسیاری از فعالیت های معمولی و روزمره زندگی از طریق رسانه ها و ابزار دیجیتال انجام می گیرند. شهروندان برای پرداخت قبض های آب، برق، تلفن و گاز، امور بانکی و سهام، امور حقوقی و قضایی، ثبت نام در دانشگاه یا دوره های مختلف آموزشی و ثبت نام در آزمون ها باید از اینترنت استفاده کنند. کار به اینجا ختم نمی شود. برای پرداخت مالیات، ثبت شرکت، رزرو و خرید بلیط قطار و هواپیما و اتوبوس، رزرو هتل، خرید بلیط سینما، اجاره یا خرید منزل یا مغازه و حتی گرفتن نوبت برای برخی از پزشکان یا پیدا کردن کار مناسب باید سواد دیجیتال داشته باشند.
با چنین شرایطی واضح است که مردم باید در حد رفع نیازهای شخصی خود و گذران زندگی، سواد دیجیتال داشته باشند. در کشور ما دولت سعی کرده با راه اندازی مراکزی مانند دفاتر پیشخوان و پلیس + ۱۰ تا حدی در این زمینه به مردم کمک کند. کافی نت ها هم به نوبه خود، هم به مردم کمک می کنند و هم در این راستا به کسب درآمد می پردازند. اگر خوب توجه کنید یکی از دلایل وجود کافی نت ها، بی سوادی یا حداقل کم سوادی دیجیتالی مردم است.
سواد دیجیتال در شهرهای الکترونیکی
سواد دیجیتال در یک شهرالکترونیکی یا شهر هوشمند اهمیت بیشتری پیدا می کند. زیرا تقریبا تمامی فعالیت های اداری، مالی، آموزشی، درمانی و حتی تفریحی از طریق اینترنت انجام می گیرند. توجه داشته باشید که در حال حاضر در ایران هیچ شهر الکترونیکی یا هوشمندی وجود ندارد.
یکی از وظایف دولت در راستای الکترونیکی کردن خودش و جامعه، آموزش و فرهنگ سازی در زمینه بهبود سواد دیجیتالی شهروندان جامعه است. این آموزش باید در تمام سطوح جامعه و به شکل های گوناگون از مدرسه تا دانشگاه و ادارات و سازمان ها انجام گیرد.
مولفه های سواد دیجیتال
حال که فهمیدیم سواد دیجیتال چیست می خواهیم بگوییم مولفه های سواد دیجیتال چیست؟ یعنی بر اساس چه معیارهایی می توان گفت یک شخص سواد دیجتالی دارد یا خیر؟
برای اینکه شخصی سواد دیجیتالی داشته باشد باید توانمندی انجام بعضی از کارها را داشته باشد. مهمترین مولفه های سواد دیجیتالی عبارتند از:
- قابلیت کار با کامپیوتر و گوشی های تلفن همراه هوشمند
- آشنایی اولیه با سیستم های عامل (ویندوز، اندروید یا IOS)
- مدیریت و کار با فایل ها
- شناخت مفاهیم اولیه شبکه های کامپیوتری و اینترنت
- آشنایی اولیه با اصطلاحات رایج دنیای فناوری اطلاعات
- مهارت کار با مرورگرهای وب (کروم، موزیلا فایرفاکس، اینترنت اکسپلورر یا اپرا)
- قابلیت جستجو در وب
- مدیریت پست الکترونیکی و استفاده از آن
- توانایی کار با نرم افزارهای پایه مانند Word و PowerPoint
- آگاهی و رعایت مسائل مقدماتی امنیت اطلاعات در فضای مجازی
- قابلیت استفاده از پیام رسان ها و شبکه های اجتماعی
- آداب حضور در فضای مجازی (نتیکت)
- کار با انواع نرم افزارها و سخت افزارهای مربوط به بانکداری الکترونیکی
علاوه بر این موارد که اصلی و اساسی هستند، چند مورد دیگر را هم ذکر می کنیم که دانستن آنها کمک شایانی به حضور موثر در فضای دیجیتال می کند. در واقع این قابلیت ها باعث افزایش سواد دیجیتال فرد می شود:
- قابلیت تولید محتوای متنی
- توانایی تولید محتوای چند رسانه ای (پادکست، ویدئوکست)
- قابلیت کار با عکس و فیلم و ویرایش این نوع محتوا
- توانایی تحلیل اطلاعات و تشخیص اطلاعات نادرست و جعلی (شناخت disinformation و misinformation)
نکته قابل توجه این است که بیشتر مولفه های سواد دیجیتال فنی و تکنیکی هستند ولی بعضی موارد متفاوتند. مثلا نتیکت، بیشتر جنبه فرهنگی و تربیتی دارد. توانایی تحلیل اطلاعات هم به سطح سواد، اطلاعات عمومی و دامنه مطالعات شخص مربوط است.
دوره های آموزشی مرتبط با سواد دیجیتالی
به منظور افزایش سواد دیجیتال افراد جامعه، مدارس، دانشگاهها، آموزشگاهها و موسسات آموزشی اقدام به تعریف و تدوین دوره های آموزشی مختلفی کرده اند. بعضی از این دوره ها واقعا مفید هستند و می توانند تاثیر قابل توجهی بر افزایش سواد دیجیتالی جامعه داشته باشند. از جمله این دوره ها می توان به ICDL1,2 اشاره کرد. البته نمی توان محدودیتی برای دوره های سواد دیجیتال قائل شد. هر دوره ای که در حوزه کامپیوتر و فناوری اطلاعات بتواند دانش و مهارت های کاربران را افزایش دهد، می تواند مفید باشد. شاید در این راستا بتوانیم به چند دوره بسیار مفید اشاره کنیم. دوره هایی مانند: طراحی سایت با سیستم های مدیریت محتوا مثل WordPress، آشنایی با نرم افزار Photoshop، آشنایی با نرم افزار Excel و آشنایی با زبان های برنامه نویسی مانند پایتون.
نتیجه اینکه در عصر حاضر سواد دیجیتالی برای مردم یک ضرورت و امری اجتناب ناپذیر به حساب می آید. پس اگر می خواهید از دنیا عقب نمانید سواد دیجیتالی خود را افزایش دهید. اگر چند دقیقه فرصت دارید از همین حالا شروع کنید و مطلب “تحول در گوگل – از موتور جستجو تا موتور پاسخگو” را هم مطالعه نمایید.
همچنین ممکن است لینک های دیگری که به اشتراک می گذاریم هم بتوانند تکمیل کننده مطلبی که در این بخش خواندید باشند.
مقاله سواد رسانه ای
سواد دیجیتال | سواد فناورانه برای زندگی دیجیتالی بهتر
سواد دیجیتال چیست و چه ضرورتی دارد؟
